Post-Evangelische Perikelen

Wat als je als evangelische christen je geloof lijkt kwijt te raken?

 

Het thema ‘geloofscrisis’ is iets dat dicht aan mijn hart ligt. Mede omdat ik dit zelf persoonlijk heb meegemaakt. Tegelijkertijd vermoed ik dat veel volwassen, evangelische christenen hier in de komende jaren ook tegenaan gaan lopen of misschien nu al tegenaan aan het lopen zijn. Namelijk dat je op een gegeven moment zo maar onverwachts of geleidelijk in een geloofscrisis terecht komt. Als dit gebeurt, weet je vaak niet wat je overkomt. Ooit heb je aan het fundament van de gemeente gestaan en nu voelt het alsof God je in een woestijn leidt en je daar alleen laat. De eerste veertig dagen heb je nog hoop, want Jezus werd ook niet langer dan veertig dagen verzocht.

Je krijgt te maken met existentiële geloofsvragen, waarbij er soms bijna, tot niks meer van het evangelisch geloof over lijkt te blijven.

Maar de weken worden maanden. De maanden worden soms jaren. God lijkt verdwenen. Je geloofshuis wordt tot op de grond toe afgebroken. Je krijgt te maken met existentiële geloofsvragen, waarbij er soms bijna, tot niks meer van het evangelisch geloof over lijkt te blijven.

Een eerste ‘evangelische’ reactie als zo’n proces in het leven van een bevriende christen plaatsvindt, is om die persoon aan te moedigen om toch gewoon maar door te gaan, hem of haar bemoedigende Bijbelteksten aan te bieden, te bidden, het als geestelijke strijd te zien of als een overwinning van de boze.

Maar wat als het de hand van God is, die dit teweeg brengt?

Ik weet van mezelf, dat toen mij dit overkwam, ik dacht dat ik de enige christen was die hier ooit mee te maken heeft gehad. Ik voelde me volledig alleen. In al mijn jaren in evangelische gemeentes en in evangelisch Nederland was mij nooit verteld dat dit mij ooit kon overkomen of deel zou zijn van mijn geestelijke ontwikkeling. Niks! Noppes!

Pas als je buiten de evangelische literatuur gaat kijken en terecht komt bij boeken zoals bijvoorbeeld ‘Stages of faith’ van James Fowler, ‘Chrysalis - hidden transformation in the journey of faith’ van Alan Jamieson en ‘Falling Upward - a spirituality for the two halves of life’ van de Katholieke priester Richard Rohr ontdek je dat deze nacht van de ziel, deze woestijntijd, deze afwezigheid van God en de afbraak van je geloofszekerheden een erkende fase in het geloofsleven van sommige christenen is.

Niet alle christenen gaan door deze geloofsfase heen. Soms omdat dit je gewoonweg niet overkomt. Soms omdat je dit bewust niet wilt laten overkomen. Degenen die hier niet doorgaan, lijken op eerste gezicht 'de bofkonten', omdat ze hierdoor niet door deze moeilijke woestijntijd heen hoeven te gaan. Op lange termijn missen zij hierdoor wellicht wel een belangrijk stuk verdieping in hun geloofsontwikkeling. 

Mijn vermoeden is dat een groeiende groep christenen momenteel wel door deze fase gaat en ik verwacht dat deze groep in de komende jaren alleen maar groter gaat worden.

Soms is het geen werk van de duivel, maar een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus.

Als gelovige buitenstaanders komt deze fase van vertwijfeling en afbraak van geloofszekerheden vaak op ons over als een geestelijke strijd of als een overwinning van de boze. Wat moet je hier als leiderschap mee? Hoe kan je hier als pastoraal team voor of tegen bidden? Het ligt voor de hand om dit proces te ‘framen’ als iets negatiefs, een grote terugval, een overwinning van de boze. En soms is dit ook het geval. Soms gebeurt het dat jonge of oude christenen door deze strijd en twijfel hun geloof verliezen en dit nooit meer terugvinden. Maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Soms is het geen werk van de duivel, maar een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus.

Dit lijkt bijna onmogelijk! Hoe kan een periode van geloofstwijfel en afbraak van geloofszekerheden een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus zijn? 

Toch wil ik je een ander scenario bieden. Een andere manier om dit proces te ‘framen’. Een ander verhaal dan het verhaal dat dit altijd het werk van de boze moet zijn:

"Stel dat het God Zelf is die op deze wijze zijn volk op individuele basis de woestijn inleidt om hen uiteindelijk van daaruit naar een nieuw land te brengen…"

Je zou het kunnen vergelijken met een rups die jarenlang deel is geweest van een evangelische rupsenkolonie en die zich op een gegeven moment intern geleid voelt om in een donker hoekje in een cocon te gaan hangen. Als evangelische gemeente kijk je naar deze persoon die vertrekt en vraag je je af: “Wat is er in hemelsnaam met deze fijne zuster of broeder aan de hand?” Het probleem is vaak dat deze persoon ook niet weet wat er met hem of haar aan de hand is.

Wij weten dat als in de natuur een rups zich gaat verpoppen in een cocon, dit niet het einde betekent, maar dat we na verloop van tijd een prachtige vlinder kunnen verwachten. Stel dat het in ons geestelijke leven ook zo werkt? Dat deel van het volwassen worden in Christus betekent dat je wellicht door een verpoppingsfase heen moet om als vlinder weer tevoorschijn te komen.

Wij weten dat als in de natuur een rups zich gaat verpoppen in een cocon, dit niet het einde betekent, maar dat we na verloop van tijd een prachtige vlinder kunnen verwachten. Stel dat het in ons geestelijke leven ook zo werkt?

Maar stel nou dat niemand je ooit iets over dit proces heeft verteld. Voor je gevoel heb je juist jarenlang tegen dit proces gevochten. Je hebt gebeden, gevast, je Bijbel bestudeerd, pastorale hulp gezocht of onder een glimlach alles ver naar beneden geduwd. Maar dan gebeurt het. Door een onverwachtse crisis geef je uiteindelijk moegestreden toe en vlucht je de cocon in. Hier in de cocon weet je je door God verlaten en ervaar je alsof je geestelijk helemaal dood gaat. Voor je gevoel wordt alles tot aan de grond toe afgebroken. En je hebt geen flauw idee wat er met je aan de hand is, dat je in een cocon zit en dat God je als een vlinder hier uit geboren wilt laten worden. Je weet helemaal niks meer. Het voelt zo hopeloos en verloren…

Wat ik zie gebeuren, is dat sommige christenen in deze coconfase hun hoop verliezen en hierdoor soms ook écht hun geloof in God verliezen. Sommigen hebben hier goed over nagedacht en besluiten dat een leven zonder (een) God logischer en beter voor hen is. Ze kunnen met opgeheven hoofd verder op hun reis van het leven. Anderen lijken te worden geknakt door deze pijn van Godverlatenheid, de (plotselinge) afbraak van al hun geloofszekerheden en het mogelijke verlies van christelijke vrienden. Met name deze laatste groep is een grote zorg die mij aan het hart gaat. Mijn vraag is: "Had het geloofsverlies van deze mensen voorkomen kunnen worden?" Stel dat ze deze fase van hun geloofsontwikkeling en het proces van de cocon beter begrepen hadden, meer inzicht hadden gehad in de context van hun ervaringen, iemand hadden gehad waarmee ze de pijn en de onzekerheid in al haar kwetsbaarheid konden delen, hadden ze dan misschien hun geloof niet verloren?

Dit raakt mij diep! Hoewel ik niet weet of dit proces altijd onomkeerbaar is, ben ik ervan overtuigd dat deze mensen zeker geholpen waren geweest als dit proces zich had kunnen afspelen in een omgeving vol begrip en acceptatie waarbij iemand hen hier op had voorbereid.

Hadden ze hier in de gemeente maar onderwijs over gekregen…
Hadden ze maar een of twee voorbeelden gekend van mensen die ook door dit proces heen waren gegaan…
Hadden ze maar een begeleider gehad om hen door dit proces heen te leiden…
Hadden ze maar…

Dan hadden ze na verloop van tijd misschien wel als vlinders uit hun cocon kunnen kruipen.

Mijn overtuiging is dat evangelisch Nederland deze vlinders heel hard nodig heeft.

Mijn overtuiging is dat evangelisch Nederland deze vlinders heel hard nodig heeft. Helaas is er momenteel een groot gebrek aan kennis en inzicht over geloofsontwikkeling en de verschillende geloofsfasen, waar je ook als evangelische christen door heen kunt gaan. Hierdoor worden veel christenen niet voorbereid op wat er eventueel in hun geloofsleven kan gebeuren. Hierdoor denken mensen vaak dat zij de enige zijn wanneer dit hen overkomt en missen zij de (pastorale) begeleiding die zij nodig hebben. Teveel evangelische christenen verliezen in de cocon echt hun geloof en wij missen helaas een groot aantal vlinders in evangelisch Nederland.

Ik begrijp dat dit artikel wellicht een hoop vragen zal oproepen. In een aantal vervolgartikelen zal ik uitgebreider over dit proces en over mijn eigen proces in verhaalvorm vertellen…

 

De roep van de zee

 

 

Wat begon als een leuk uitje, werd al gauw een wekelijkse traditie. Elke zondagmorgen van jongs af aan, ging ik samen mijn ouders naar het strand. We sloegen geen week over. Hier zongen we onze kinderliedjes over de zee en luisteren naar de meest spannende verhalen over mensen, die avonturen op zee hadden beleefd. En als er tijd over was, mochten wij zelfs een zandkasteel bouwen! Hier op ons wekelijkse uitje op het strand ontwikkelde ik een diepe liefde voor de zee, voor haar schoonheid, haar kleuren, haar macht en haar leven.

Deze liefde nam ik mee mijn tienerjaren in, waarin ik ontdekte dat er op het strand zelfs een strandtent voor tieners was. Vele uren bracht ik in deze strandtent door. Vol overgave zongen we liederen over de zee. We luisterden naar krachtige toespraken. Samen baden voor een tsunami die het gehele strand en de kustlijn zou overspoelen. Toen deze tsunami uitbleef, gingen we terug naar de orde van de dag. Al snel kreeg ik mijn eerste taak. Ik mocht strandstoelen voor de zondagmorgen helpen klaarzetten. In korte tijd promoveerde ik naar de opvang voor kinderen, waar ik zelf verhalen mocht vertellen en hen leerde hoe je een zandkasteel kon bouwen.

Op mijn twintigste kreeg ik mijn eerste baan op het strand. Deel zijn van de reddingsbrigade, en later zelfs leider van het promotieteam. Om de zee te promoten, bouwden wij (letterlijk) een strandtent in het centrum van de stad, die wij vol gooiden met een kuub zand. Meerdere strandtenten volgden. De afgelopen zestien jaar heb ik een eigen strandtent kunnen opbouwen en deze jarenlang met plezier gerund.

Ik ben nu 45. Ik heb mijn gehele werkende leven, alle zondagochtenden en vele door de weekse avonden op het strand doorgebracht. Ik heb meer dan tienduizend liederen over de zee gezongen. Duizenden toespraken aangehoord; saaie, uitdagende, ontroerende, tenenkrommende monologen over de zee, de kracht van de golven, de geur van het water, wat je wel en niet mag doen op het strand, hoe ver je de zee in mag gaan, hoe mooi de zee wel niet is en wat het betekent om te zwemmen. Je kunt je geen aspect van de zee of het strand bedenken, of ik heb er in al die jaren wel een toespraak over gehoord.

4 dingen die je kunt leren van twijfelende christenen

 

 

In de evangelische wereld waarin ik ben opgegroeid, bestonden er een groot aantal taboes. De meeste van deze taboes hadden met seks te maken. Je mocht geen seks voor het huwelijk, geen overspel plegen en zeker geen homoseksuele relaties aangaan. Hier viel nog mee te leven, maar er was één taboe dat ver boven uit alles schoot. Een taboe dat niks met seks te maken had en dat je zeker niet mocht doen. Wat zou dat kunnen zijn?

Het was het taboe van het twijfelen. Als evangelische broeders en zusters wisten wij altijd alles zeker en ‘oh wee’, als je toch ergens vraagtekens bij had. Twijfelde je of God de aarde echt in zeven dagen gemaakt heeft, dan was je de pineut. Dacht je dat de vloed van Noach iets plaatselijk was in plaats van iets wereldwijd, dan viel je buiten de boot. Twijfelde je of God echt bestond? Of dat de Bijbel echt het onfeilbare, gezaghebbende, van kaft tot kaft geïnspireerde woord van God was, dan was je een afvallige. Of nog erger… vrijzinnig.

Wat een genot om dan te ontdekken dat je ook van twijfelende christenen kunt leren. Als voorbeeld wil ik Thomas, de discipel van Jezus nemen, die terecht of onterecht als een twijfelaar wordt neergezet. In een artikel op Relevant Magazine las ik laatst vier dingen die we van Thomas kunnen leren:

1. Thomas plaatst moed boven het meedoen met de rest.
Als de religieuze mensen plannen maken om Jezus te doden, proberen de andere discipelen Jezus ervan te weerhouden om naar Jeruzalem te gaan. Want daar gaat het zeker mis. Thomas niet! Thomas zegt: “Laten we met Hem mee gaan, zodat we ook met Hem kunnen sterven.” Kijk, dat is nog eens moed. Dank je Thomas voor je voorbeeld.

Koolwitje: "Elk van de drie (geloofs)fasen is goed."

 

Hieronder een vervolg op mijn verhaal over Koolwitje en de rupsen. Het gaat in dit stuk opnieuw over een van de drie geloofsfasen (er zijn er vast meer, maar deze drie fasen passen goed bij de levenscyclus van een vlinder) waar een gelovige zich in kan bevinden:

------------------------------------------------------------------------------------------

Koolwitje vliegt boven haar oude moestuin. Vanuit de hoogte ziet zij de plek waar zij ooit als minuscuul rupsje uit haar eitje kroop. Wat was haar leven als rups anders.  Alles draaide toen nog om de rupsengroep: het gezamenlijk eten van de koolbladeren, het ‘ja en amen’ zeggen tegen elke groepsovertuiging. Niet wetende dat je wereld en je Godsbeeld nog maar heel beperkt is.  

Terugkijkend op haar leven verbaast het haar hoe veilig, hoe gestructureerd en vooral hoe netjes afgebakend haar geloofswereld toen nog was. Niet te vergelijken met haar geloofsbeleving van nu. Wat waren ze als rupsen vooral ook bang geweest. Bang voor elk gevaar en hierdoor eigenlijk in alles op zoek naar veiligheid en zekerheid.

Als vlinder begrijpt ze dat deze zoektocht naar zekerheid iets is wat bij rupsen hoort. Als rups is het logisch en goed om te denken dat jouw wereld de enige wereld is, dat jouw waarheid de enige waarheid is en jouw beeld van God het enige, echte, juiste beeld is. Als een rups alleen maar zwart/wit kan denken, dan moet je geen kleuren gaan introduceren.  Dan is deze fase gewoon goed. Zelfs al betekent dit dat je wereld uit niets anders bestaat dan jezelf volproppen met koolbladeren, altijd omgeven door de stank van kool.

Er bestaan geen kaarten voor je geloofsreis...

 

Het beeld van een rups, een cocon en een vlinder is slechts een vage schets van een kaart.
Het is geen echte kaart.
Jammer genoeg, of misschien beter gezegd, gelukkig genoeg…
bestaan er geen kaarten op de reis van geloof.
Geen enkele geloofsreis is namelijk hetzelfde.
Elke reis van geloof is uniek.
Jouw reis is uniek.

Ben ik de enige die geen rups meer kan zijn?

 

Begin dit voorjaar begon ik met een moestuintje in onze achtertuin. Deel van deze moestuin waren twee bloemkoolplanten, die halverwege mei opeens helemaal vol met rupsen bleken te zitten. Een koolwitje had haar eitjes onder een blad gelegd en mijn bloemkool had geen kans van slagen meer. Dat wil zeggen, tenzij ik niet in zou grijpen. In een van mijn kasten stond nog een plastic aquarium. Voorzichtig heb ik alle rupsen hier naartoe verhuisd. In de supermarkt heb ik zakken vol koolbladeren verzameld om thuis te gaan kijken wat er gebeurt.

Er was één weekend dat ik weg moest. Op vrijdag heb ik extra veel koolbladeren in het aquarium gedaan, maar die waren op zondagavond helaas op. Een aantal jonge rupsen hebben deze kortstondige hongersnood helaas niet overleefd. Al snel klom een van de rupsen naar een donker hoekje, waar hij/zij zich verpopte. Een paar weken later vloog dit koolwitje het aquarium uit het grote avontuur tegemoet.

Is geloven een eenmalige keuze of een voortdurende reis?

 

 

Is geloven iets statisch of dynamisch?
Is het een keuze die je ooit gemaakt hebt?
Een geloofsbelijdenis waar je vroeger je handtekening onder hebt gezet?

Of is geloven een reis?

Een reis van het prille begin naar volwassenheid,
Een reis waarin je ontdekt wie jij werkelijk bent in God.
Een reis die beangstigend is.
Een reis waarin je wellicht(tijdelijk) de weg kwijt raakt.
Een reis waar elk gevoel van richting soms ontbreekt.
Een reis die vaak wel begonnen, maar niet afgemaakt is.
Een reis die wellicht onbewust langzaam tot stilstand is gekomen.

Ergens op deze reis zul je tegen de eerste van een reeks van geloofscrisissen oplopen.

Een geloofscrisis heeft vaak alles te maken met je wond.
Een wond waarop je wellicht geen zicht meer hebt.
Een wond die God wilt gebruiken om jou te laten groeien.
Een wond die door omstandigheden wordt opengelegd.
Of nog erger…
Een wond die door andere christenen opnieuw wordt blootgelegd.
Een wond die zich vaak vertaald in een geloofscrisis.

Hoe je omgaat met deze geloofscrisis bepaalt of je verder kunt reizen.
Vaak leidt een crisis in je geloof tot bittere teleurstelling, tot stilstand.
Soms zelfs tot vernietiging van je geloof.
Niet naar transformatie…

Het hoeft niet zo te zijn.
Een crisis in ons geloof biedt ruimte om het verleden los te laten.
Ruimte om God op nieuwe wegen te vinden.
Dit kan transformerend zijn.

Een cocon lokt…

Wat mag jouw wond jou leren?

 

 

"Over het algemeen zijn het niet onze preken die er toe leiden dat mensen zich bekeren. Op zijn best maakt een preek je ervan bewust dat je gewond bent. En het is de wond, die je altijd, altijd, altijd iets te leren heeft. Nou, van alle religies in de wereld zou je denken dat het Christendom dit het beste begrepen heeft.  Wij zijn toch de mensen die Degene met de Wond aanbidden. Als Katholieken hebben we van kinds af aan de crucifix gezien, die zegt: “Dit is de weg van de redding, de weg van de wond.”

Alles in het leven draait om wat je met jouw wond doet. Erken je de wond? Onderdruk je de wond? Geef je anderen de schuld? Vervloek je wat je overkomen is? Of laat je de wond jou leren?

Hoe je met je wond omgaat, bepaalt in grote mate of er wel of niet een geestelijke reis en een geestelijke transformatie in je leven zal zijn."

Een vrije vertaling van een toespraak van de franciscaan Richard Rohr.

Koolwitje en haar god ‘De één die ook vijf is’

 

De groene rupsen keken vanuit hun veilige wereld naar buiten. Wat waren ze hier veilig. Veilig voor de sluipwesp die niet binnen kon komen om haar eitjes als parasieten in hen te planten. Veilig voor de vogels die hen als een lekker hapjes tussendoor zagen. Maar ze waren niet alleen veilig. Hier werd er ook nog eens goed voor hen gezorgd.

Tja, ze hadden lang overlegd wie hen nou elke dag van die lekkere, sappige koolblaadjes kwam brengen. Het plafond van hun wereld ging dan omhoog en de vijf rupsen, die geen rupsen waren, kwamen dan binnen. Eerst waren ze bang geweest, totdat een van de rupsen geroepen had: “Misschien is dit wel onze vader of moeder.” Deze opmerking had tot een heel debat geleid. “Nee, het is de schepper-rups zelf”, had een ander geopperd. Uiteindelijk hadden ze besloten dat deze vijf rupsen god was. En niet zomaar vijf goden. Nee, dit was één god genaamd: ‘De één die ook vijf is’. Een mysterie zo diep, dat het niet te doorgronden was.

De drie fasen van het christelijk geloof

 

De natuur laat ons verschillende vormen van transformatie zien. Zo is daar het ei, waar een kuiken uitkomt die uiteindelijk doorgroeit naar een volwassen kip. Dan is daar de rups, die na een periode in een cocon uitgroeit naar een vlinder. 

Maar ook in reisverhalen zie je dit beeld terugkomen. Je hebt 'het dal van de eenvoud' aan de voet van 'de berg van complexiteit' om uiteindelijk na een lange reis over de berg heen in 'het dal van vernieuwde eenvoud' te komen.

In al deze voorbeelden heb je een veilige beginfase en een turbulente middenfase voordat je uit kunt groeien naar de beloofde eindfase, waar je werkelijke degene bent die je hoort te zijn.

Voorbij het dal van de eenvoud en de mistige berg van complexiteit

  

Ik  heb mijn lesje geleerd. Tenminste ik hoop het. Het heeft geen zin om op internet allemaal discussies aan te gaan  met andere christenen. Je komt er gewoon niet uit. Het is alsof je een andere taal spreekt. Laatst nog op CIP een hele discussie over transgenders. Iemand had gereageerd: “Bij transgenders zit een steekje los en als zij ook nog beweren gelovig te zijn, dan ben ik weg.” Mijn insteek was om te zeggen: “Dat kan je niet maken!” Dus redelijk fel het gesprek aangegaan, maar je komt er niet uit. Theologisch dicht getimmerd en bijbels onderbouwd, kunnen christenen tot elke conclusie komen en dit tot de digitale dood toe verdedigen.

Zonder licht geen schaduw

 

Jaren geleden, toen onze kinderen nog kleuters waren, en we nog maar net in de Haagse Spoorwijk woonden, gebeurde er iets waar ik me nu voor schaam. We waren een half jaar eerder begonnen met missionair werk in deze achterstandswijk. Maanden waren wij al bezig om contact met buren te leggen, en we vroegen ons ernstig af of ze ooit naar ons toe zouden komen. Het gebeurde terwijl ik de kinderen naar bed bracht en zoals altijd een verhaal voorlas. De bel ging. Ik deed open en was blij dat er eindelijk een buurvrouw voor de deur stond met een hulpvraag. Hier hadden wij al zolang op gewacht. Omdat ik alleen thuis was, zei ik tegen de kinderen: ‘Lieverds, papa gaat vanavond niet voorlezen. Er staat iemand voor de deur die ik moet ik even helpen.’