Het thema ‘geloofscrisis’ is iets dat dicht aan mijn hart ligt. Mede omdat ik dit zelf persoonlijk heb meegemaakt. Tegelijkertijd vermoed ik dat veel volwassen, evangelische christenen hier in de komende jaren ook tegenaan gaan lopen of misschien nu al tegenaan aan het lopen zijn. Namelijk dat je op een gegeven moment zo maar onverwachts of geleidelijk in een geloofscrisis terecht komt. Als dit gebeurt, weet je vaak niet wat je overkomt. Ooit heb je aan het fundament van de gemeente gestaan en nu voelt het alsof God je in een woestijn leidt en je daar alleen laat. De eerste veertig dagen heb je nog hoop, want Jezus werd ook niet langer dan veertig dagen verzocht.
Je krijgt te maken met existentiële geloofsvragen, waarbij er soms bijna, tot niks meer van het evangelisch geloof over lijkt te blijven.
Maar de weken worden maanden. De maanden worden soms jaren. God lijkt verdwenen. Je geloofshuis wordt tot op de grond toe afgebroken. Je krijgt te maken met existentiële geloofsvragen, waarbij er soms bijna, tot niks meer van het evangelisch geloof over lijkt te blijven.
Een eerste ‘evangelische’ reactie als zo’n proces in het leven van een bevriende christen plaatsvindt, is om die persoon aan te moedigen om toch gewoon maar door te gaan, hem of haar bemoedigende Bijbelteksten aan te bieden, te bidden, het als geestelijke strijd te zien of als een overwinning van de boze.
Maar wat als het de hand van God is, die dit teweeg brengt?
Ik weet van mezelf, dat toen mij dit overkwam, ik dacht dat ik de enige christen was die hier ooit mee te maken heeft gehad. Ik voelde me volledig alleen. In al mijn jaren in evangelische gemeentes en in evangelisch Nederland was mij nooit verteld dat dit mij ooit kon overkomen of deel zou zijn van mijn geestelijke ontwikkeling. Niks! Noppes!
Pas als je buiten de evangelische literatuur gaat kijken en terecht komt bij boeken zoals bijvoorbeeld ‘Stages of faith’ van James Fowler, ‘Chrysalis - hidden transformation in the journey of faith’ van Alan Jamieson en ‘Falling Upward - a spirituality for the two halves of life’ van de Katholieke priester Richard Rohr ontdek je dat deze nacht van de ziel, deze woestijntijd, deze afwezigheid van God en de afbraak van je geloofszekerheden een erkende fase in het geloofsleven van sommige christenen is.
Niet alle christenen gaan door deze geloofsfase heen. Soms omdat dit je gewoonweg niet overkomt. Soms omdat je dit bewust niet wilt laten overkomen. Degenen die hier niet doorgaan, lijken op eerste gezicht 'de bofkonten', omdat ze hierdoor niet door deze moeilijke woestijntijd heen hoeven te gaan. Op lange termijn missen zij hierdoor wellicht wel een belangrijk stuk verdieping in hun geloofsontwikkeling.
Mijn vermoeden is dat een groeiende groep christenen momenteel wel door deze fase gaat en ik verwacht dat deze groep in de komende jaren alleen maar groter gaat worden.
Soms is het geen werk van de duivel, maar een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus.
Als gelovige buitenstaanders komt deze fase van vertwijfeling en afbraak van geloofszekerheden vaak op ons over als een geestelijke strijd of als een overwinning van de boze. Wat moet je hier als leiderschap mee? Hoe kan je hier als pastoraal team voor of tegen bidden? Het ligt voor de hand om dit proces te ‘framen’ als iets negatiefs, een grote terugval, een overwinning van de boze. En soms is dit ook het geval. Soms gebeurt het dat jonge of oude christenen door deze strijd en twijfel hun geloof verliezen en dit nooit meer terugvinden. Maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Soms is het geen werk van de duivel, maar een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus.
Dit lijkt bijna onmogelijk! Hoe kan een periode van geloofstwijfel en afbraak van geloofszekerheden een vervolgfase in je reis naar volwassenheid in Christus zijn?
Toch wil ik je een ander scenario bieden. Een andere manier om dit proces te ‘framen’. Een ander verhaal dan het verhaal dat dit altijd het werk van de boze moet zijn:
"Stel dat het God Zelf is die op deze wijze zijn volk op individuele basis de woestijn inleidt om hen uiteindelijk van daaruit naar een nieuw land te brengen…"
Je zou het kunnen vergelijken met een rups die jarenlang deel is geweest van een evangelische rupsenkolonie en die zich op een gegeven moment intern geleid voelt om in een donker hoekje in een cocon te gaan hangen. Als evangelische gemeente kijk je naar deze persoon die vertrekt en vraag je je af: “Wat is er in hemelsnaam met deze fijne zuster of broeder aan de hand?” Het probleem is vaak dat deze persoon ook niet weet wat er met hem of haar aan de hand is.
Wij weten dat als in de natuur een rups zich gaat verpoppen in een cocon, dit niet het einde betekent, maar dat we na verloop van tijd een prachtige vlinder kunnen verwachten. Stel dat het in ons geestelijke leven ook zo werkt? Dat deel van het volwassen worden in Christus betekent dat je wellicht door een verpoppingsfase heen moet om als vlinder weer tevoorschijn te komen.
Wij weten dat als in de natuur een rups zich gaat verpoppen in een cocon, dit niet het einde betekent, maar dat we na verloop van tijd een prachtige vlinder kunnen verwachten. Stel dat het in ons geestelijke leven ook zo werkt?
Maar stel nou dat niemand je ooit iets over dit proces heeft verteld. Voor je gevoel heb je juist jarenlang tegen dit proces gevochten. Je hebt gebeden, gevast, je Bijbel bestudeerd, pastorale hulp gezocht of onder een glimlach alles ver naar beneden geduwd. Maar dan gebeurt het. Door een onverwachtse crisis geef je uiteindelijk moegestreden toe en vlucht je de cocon in. Hier in de cocon weet je je door God verlaten en ervaar je alsof je geestelijk helemaal dood gaat. Voor je gevoel wordt alles tot aan de grond toe afgebroken. En je hebt geen flauw idee wat er met je aan de hand is, dat je in een cocon zit en dat God je als een vlinder hier uit geboren wilt laten worden. Je weet helemaal niks meer. Het voelt zo hopeloos en verloren…
Wat ik zie gebeuren, is dat sommige christenen in deze coconfase hun hoop verliezen en hierdoor soms ook écht hun geloof in God verliezen. Sommigen hebben hier goed over nagedacht en besluiten dat een leven zonder (een) God logischer en beter voor hen is. Ze kunnen met opgeheven hoofd verder op hun reis van het leven. Anderen lijken te worden geknakt door deze pijn van Godverlatenheid, de (plotselinge) afbraak van al hun geloofszekerheden en het mogelijke verlies van christelijke vrienden. Met name deze laatste groep is een grote zorg die mij aan het hart gaat. Mijn vraag is: "Had het geloofsverlies van deze mensen voorkomen kunnen worden?" Stel dat ze deze fase van hun geloofsontwikkeling en het proces van de cocon beter begrepen hadden, meer inzicht hadden gehad in de context van hun ervaringen, iemand hadden gehad waarmee ze de pijn en de onzekerheid in al haar kwetsbaarheid konden delen, hadden ze dan misschien hun geloof niet verloren?
Dit raakt mij diep! Hoewel ik niet weet of dit proces altijd onomkeerbaar is, ben ik ervan overtuigd dat deze mensen zeker geholpen waren geweest als dit proces zich had kunnen afspelen in een omgeving vol begrip en acceptatie waarbij iemand hen hier op had voorbereid.
Hadden ze hier in de gemeente maar onderwijs over gekregen…
Hadden ze maar een of twee voorbeelden gekend van mensen die ook door dit proces heen waren gegaan…
Hadden ze maar een begeleider gehad om hen door dit proces heen te leiden…
Hadden ze maar…
Dan hadden ze na verloop van tijd misschien wel als vlinders uit hun cocon kunnen kruipen.
Mijn overtuiging is dat evangelisch Nederland deze vlinders heel hard nodig heeft.
Mijn overtuiging is dat evangelisch Nederland deze vlinders heel hard nodig heeft. Helaas is er momenteel een groot gebrek aan kennis en inzicht over geloofsontwikkeling en de verschillende geloofsfasen, waar je ook als evangelische christen door heen kunt gaan. Hierdoor worden veel christenen niet voorbereid op wat er eventueel in hun geloofsleven kan gebeuren. Hierdoor denken mensen vaak dat zij de enige zijn wanneer dit hen overkomt en missen zij de (pastorale) begeleiding die zij nodig hebben. Teveel evangelische christenen verliezen in de cocon echt hun geloof en wij missen helaas een groot aantal vlinders in evangelisch Nederland.
Ik begrijp dat dit artikel wellicht een hoop vragen zal oproepen. In een aantal vervolgartikelen zal ik uitgebreider over dit proces en over mijn eigen proces in verhaalvorm vertellen…